آردوارک ها؛ خرسک مورچه خوار یا خوک خاکی

فرمانرو: جانوران

شاخه: طنابداران

رده: پستانداران

راسته: لوله دندان سانان

تیره: کاونده پایان

سرده: کاونده پاها

نام علمی: Orycteropus afer

نام انگلیسی: Aardvark

نام­‌های دیگر: خرسک مورچه خوار، خوک خاکی

گروه: پستاندار

تعداد گونه: 18

مکان: جنوب صحرای ساحارا

زیستگاه: خاک ماسه‌­ای یا رسی

رنگ: قهوه­‌ای، خاکستری، زرد

نوع پوست: خز

اندازه: 1.05 تا 2.20 متر(7.3-3.4 فوت)

حداکثر سرعت: 40 کیلومتر در ساعت(25 مایل در ساعت)

رژیم غذایی: همه چیزخوار

طعمه‌­ی خوک خاکی: موریانه­‌ها، مورچه‌­ها

شکارچیان خوک خاکی: شیر، پلنگ، کفتار

شیوه­‌ی زندگی: شب زی

رفتار گروهی: انفرادی

طول عمر: 23 سال

سن بلوغ جنسی: 2 سالگی

دوران بارداری: 7 ماه

نوزادان آردوارک: توله

متوسط تعداد توله در یک زایمان: 1

سن از شیر گرفتن توله‌ها: 3 ماهگی

وضعیت بقا: کمترین نگرانی

جمعیت تقریبی: نامعلوم

بزرگ­ترین تهدید نابودی: از دست دادن زیستگاه

ویژگی منحصر به فرد: زبان بلند و چسبنده و گوش­‌های خرگوشی

حقیقت جالب: قادر به کندن 0.6 متر (2 فوت) خاک در مدت زمان 15 ثانیه هستند!

طبقه‌بندی و تکامل آردوارک

آردوارک‌­ها پستانداران خوک مانندی هستند که زیستگاه‌­های مختلفی در جنوب صحرای ساحارا در آفریقا دارند. آن­ها معمولاً به طور انفرادی زندگی می­‌کنند و در طول روز برای در امان ماندن از گرمای صحرای ساحارا در حفره­‌های زیرزمینی می­‌خوابند و در هنگام  عصر که هوا خنک‌تر می‌­شود بیرون می‌­آیند و به جستجوی غذا می­پردازند. نام آن­ها ریشه در زبان آفریکانس آفریقای جنوبی دارد و به معنای خوک خاکی است. این نامگذاری به دلیل داشتن پوزه­ی دراز و بدن شبیه به خوک این حیوان انتخاب شده است. آردوارک­ها تنها بازمانده‌­ی تیره‌­ی کاونده پایان هستند و از این‌رو منحصر به فردند. تا چندی پیش فرض بر این بود که آردوارک­‌ها مرتبط با حشره­‌خوارها از قبیل آرمادیلو و پنگولین(نوعی مورچه خوار پولکی) هستند اما این فرضیه با در نظر گرفتن شباهت ژنتیکی آن­ها با فیل­‌ها رد شد.

آناتومی و شکل ظاهری

منحصر به فرد بودن آردوارک­‌ها در میان پستانداران(و در واقع در میان تمامی حیوانات) به دلیل داشتن ویژگی­‌های فیزیکی گونه­‌های مختلف حیوانات است. اندازه­‌ی آن­‌ها متوسط است و بدنشان تقریباً بدون مو است. آردوارک­‌ها پوزه­‌ی درازی دارند که در اولین نگاه شبیه به خوک به نظر می‌­آیند. آن­ها همچنین پوست ضخیمی دارند که آن­ها را از حرارت خورشید و نیش حشرات محافظت می­‌کند. آن­ها قادر به بستن سوراخ بینی­‌شان در مقابل ورود حشرات و گرد و غبار هستند. آردوارک­‌ها گوش‌­های تخت و خرگوش مانندشان را می‌­توانند به طور قائم نگه دارند و زمانی که زیرزمین هستند جهت جلوگیری از ورود گرد و خاک آن­ها را تا می­‌کنند. آردوارک‌­ها چنگال‌­های قوی بر روی پاهای بیلچه‌‍ای خود دارند. آن­ها همچنین پاهای عقبی بلندتری دارند که این دو ویژگی آن­ها را تبدیل به حفرکننده­‌هایی ماهر و قوی کرده است به طوری که می‌­توانند مقادیر زیادی از خاک را با سرعت خیره کننده­‌ای زیر و رو کنند. از آنجا که آن­ها بیشتر عمر خود را چه در زیرزمین و چه بیرون صرف شکار در شب و تاریکی می‌­کنند، دید ضعیفی دارند ولی با استفاده از حس بویایی قوی که دارند می­‌توانند اطراف و طعمه را شناسایی کرده و همچنین از وجود خطرات احتمالی باخبر شوند.

توزیع و زیستگاه

آردوارک‌­ها را می­‌توان در قسمت­‌های مختلف جنوب صحرای ساحارا یافت، از صحراهای خشک گرفته تا جنگل­‌های بارانی مرطوب. تنها شرط لازم برای زندگی در یک منطقه(به غیر از دسترسی داشتن به آب و غذای فراوان) خاک خوب برای کندن و حفر تونل­‌های گسترده است. از آنجا که مناطق سنگلاخی عملیات کندن را سخت می­‌کند آردوارک‌ها ترجیح می­‌‍دهند به مناطقی روند که خاکش برای حفر کردن مساعدتر باشد. در قلمروی حفاری آن­ها، تونل‌­ها می‌­توانند تا 10 متر(33 فوت) درازا و 2 تا 5 کیلومترمربع مساحت داشته باشند. این تونل­‌های زیرزمینی معمولاً چندین ورودی داشته و آردوارک‌­ها برای خروج از آن­ها در ابتدا سر خود را خارج می­‌کنند تا با استفاده از حس بویایی قویشان شکارچیان احتمالی را شناسایی کنند.

رفتار و شیوه­‌ی زندگی 

آردوارک‌­ها معمولاً زندگی انفرادی داشته و فقط برای جفتگیری دور هم جمع می‌­شوند و هیچوقت در گروه­‌های بزرگ دیده نمی­‌شوند. آن­ها در تونل­‌های زیرزمینی زندگی می­‌کنند تا از آفتاب سوزان و شکارچیان در امان باشند. آردوارک­‌ها پستانداران شب زی هستند که معمولاً به هنگام تاریکی حاضر به ترک لانه شده و غالباً تا چندین مایل از لانه دور می‌­شوند تا بتوانند با استفاده از حس بویایی قویشان بزرگ­ترین تجمع موریانه‌ها را شناسایی کنند. با وجود داشتن لانه­‌های وسیع و تو در تو در زیر زمین، آردوارک­‌ها قادر به حفر آنی تونل موقتی در هنگام احساس خطر هستند.

تولید مثل و چرخه‌­ی زندگی

آردوارک­‌ها فصل جفتگیری مشخصی دارند که هرساله اتفاق می‌­افتد. بسته به محل زندگی آن­ها توله­‌ها در ماه­‌های اکتبر تا نوامبر یا می تا ژوئن متولد می­‌شوند. آردوارک­‌های ماده تقریباً هر سال بچه‌‎دار می‌­شوند و بعد از هر دوره­‌ی بارداری 7 ماهه یک توله به دنیا می‌­آورند. توله­‌های تازه متولد شده معمولاً 2 کیلوگرم وزن دارند، بدون خز هستند و پوست صورتی رنگ دارند که در لانه‌­های امن زیرزمینی درکنار مادر به سر می‌برند. توله­‌ها دو هفته‌­ی اول را در لانه به سر می­‌برند و پس از آن ماجراجویی به همراه مادر را شروع می­کنند. توله­‌ها با وجود همراهی با مادر در شکار تا سه ماهگی از شیر مادر تغذیه می­‌کنند و تا شش ماهگی با مادرشان در تونل زیرزمینی مشترک زندگی می­‌کنند. پس از شش ماهگی لانه را ترک کرده و خود اقدام به حفر زمین و کندن تونل می­‌کنند. گرچه آمار دقیقی از طول عمر آن­ها در حیات وحش در دست نیست ولی آردوارک‌­ها بیشتر از 20 سال از عمرشان را در زیر زمین به سر می­‌برند.

رژیم غذایی و طعمه‌­

رژیم غذایی اصلی آردوارک­‌ها مورچه‌­ها و ترجیحاً موریانه­‌ها است. با این حال آن­ها از سوسک‌­ها و لارو حشرات نیز تغذیه می­‌کنند. دست و پاهای قوی و چنگال­‌هایشان قادر است لایه‌­ی بیرونی و محکم تپه­‌ی موریانه‌­ها را بشکافد و از اینرو برای شکار موریانه‌­ها و حشرات سازگار شده است. زمانیکه آردوارک به تپه­ی موریانه‌­ها نفوذ می‌­کند با استفاده از زبان دراز و چسبناکش تمامی حشرات را یکجا و بدون جویدن می‌بلعد. سپس با استفاده از عضلات معده‌­اش آن­ها را خورد و آسیاب می­‌کند. یکی از ویژگی­‌های جالب این حیوان دندان­‌های ستونی آسیاب است که هیچ نقشی ندارند. آردوارک­‌ها برای بلع گونه‌­های بزرگ­تر از مورچه­‌ها که نیاز به جویدن دارند از دندان­‌های جلویی خود که به سمت عقب دهان متمایل شده استفاده می­‌کنند. آن­ها از همان تکنیک برای نفوذ به جمعیت مورچه­‌ها و شکافتن لانه‌هایشان در زیر زمین استفاده می‌­کنند.

شکارچیان آردوارک‌­ها و خطرات احتمالی

با وجود آنکه آردوارک‌­ها شب زی هستند و در لانه‌­های امن زیرزمینی خود زندگی می­‌کنند ولی باز هم در خطر شکارچیانی مثل شیر، پلنگ، کفتار و مارهای بزرگ به خصوص مار پیتون هستند که البته میزان این خطرات بسته به محل زندگی آن­ها متغیر است. اصلی‌­ترین راه دفاعی آن­ها در هنگام خطر فرار سریع به زیر زمین است. گرچه شواهد نشان داده که آن­ها در هنگام مواجهه با حیوانات بزرگ­تر حالت تهاجمی دارند. آن­ها از چنگال­های تیز و قویشان برای مجروح کردن دشمنانشان استفاده می­‌کنند و همچنین با پاهای عقبی­‌شان لگدهای محکمی به آن­ها می­‌زنند. یکی دیگر از عوامل تهدید کننده­‌ی آردوارک‌­ها انسان­‌ها هستند که آن­ها را شکار کرده و زیستگاه طبیعی آن­ها را از بین می‌­برند.

حقایق و ویژگی‌­های جالب در رابطه با آردوارک­‌ها

آردوارک‌­ها با استفاده از زبان دراز و چسبناکشان یک شبه قادر به بلعیدن 50000 حشره در تپه­‌‎ی موریانه‌­ها یا لانه‌­ی زیرزمینی مورچه­‌ها هستند. زبان حلزونی شکل‌شان می­تواند تا 30 سانتی متر دراز شود و موریانه‌­های دورتر در تپه را شکار کند. علاقه‌­ی زیاد آن­ها به حشرات باعث شده که به آن­ها لقب خرسک مورچه خوار بدهند. جالب است بدانید که آن­ها رطوبت مورد نیاز بدنشان را از شکار به دست می‌­آورند و نیاز خیلی کمی به خوردن آب دارند. آردوارک‌­ها یکی از پرکارترین حفرکننده­‌های دنیا هستند که با استفاده از پاهای بیلچه مانندشان قادر به جابه جایی 2 فوت(61 سانتی متر) در عرض تنها 15 ثانیه هستند.

رابطه­‌ی آردوارک­‌ها و انسان

از آنجا که آردوارک‌­ها در طول روز در زیر زمین هستند و تنها در شب برای شکار بیرون می­‌آیند به ندرت توسط انسان­‌ها دیده می­‌شوند. در بعضی از مناطق انسان­‌ها آن­ها را به عنوان غذا شکار می­‌کنند و زیستگاه­‌های طبیعی آن­ها را برای گسترش سکونت­گاه‌های انسانی تخریب می­‌کنند.

وضعیت بقا و زندگی کنونی 

 امروزه آردوارک­‌ها در لیست ارائه شده توسط IUCN(اتحادیه­‌ی بین المللی حفاظت از محیط زیست) در محدوده­‌ی حداقل نگرانی قرار دارند. با وجود اینکه تعداد آردوارک­‌ها در بعضی از کشورها کاهش یافته در دیگر کشورها ثابت مانده و هم در مناطق حفاظت شده و هم مناطق با زیستگاه­‌های طبیعی مناسب یافت می­‌شوند. گرچه لازم به ذکر است که زیستگاه­‌های آن­ها به دلیل جنگل زدایی و گسترش شهرها و روستاها در حال کاهش است. به دلیل طبیعت انزوا طلب و گریزان آن­ها برآورد دقیق تعداد آن­ها تا به حال میسر نشده است.